Orbeli Analitical Research

Ղազախստանի և Չինաստանի ենթակառուցվածքային համագործակցությունը

11 ր. | 2020-03-18

Կ Վերջին տարիներին Ղազախստան-Չինաստան տնտեսական համագործակցությունն ընթանում է 2013-ին մեկնարկած չինական «Նոր մետաքսե ճանապարհ» ռազմավարական նախաձեռնության և Ղազախստանի «Լուսավոր ճանապարհ» («Нурли жол») 2015-2019թթ. ենթակառուցվածքների զարգացման ազգային ծրագրի[1] տրամաբանության համատեքստում։ 2019-ի դեկտեմբերին հաստատվեց «Нурли жол» 2020-2025թթ. ենթակառուցվածքների զարգացման ազգային ծրագիրը[2]։ Պեկինը մեծ կարևորություն է տալիս Կենտրոնական Ասիայի այդ հանրապետության ինչպես տարանցիկ-հաղորդակցական, լոգիստիկ հնարավորություններին, այնպես էլ ղազախական շուկայում չինական ներդրումային կապիտալի ներգրավման հարցերին։

2005-2019թթ. Կենտրոնական Ասիայի 5 հանրապետություններում Չինաստանն իրականացրել է ընդհանուր առմամբ $54.53 մլրդի օտարերկրյա ուղիղ ներդրում (ՕՈւՆ) և գործարք։ Պեկինի ՕՈւՆ-ի մեծ մասն ($35.16մլրդ) ուղղվել է Ղազախստանին, ինչն անհամեմատ գերազանցում էր մնացյալ հանրապետությունների համապատասխան ցուցանիշը։ Համեմատաբար բարձր է Թուրքմենստանում ($6.8մլրդ) և Ուզբեկստանում ($5.69մլրդ) չինական ՕՈւՆ-ի ու գործարքների ֆինանսական ծավալը։ Ամենացածր ցուցանիշը գրանցվել է Տաջիկստանում՝ $2.5մլրդ։

Աղբյուրը՝ https://www.aei.org/china-global-investment

Ընդ որում, նշյալ ժամանակահատվածում 5 հանրապետություններում Չինաստանի ներդրումները գլխավորապես ուղղվել են էներգետիկ ոլորտին, բարձր է նաև տրանսպորտի ոլորտը։ Բացառություն է Ուզբեկստանը, որտեղ էներգետիկային հաջորդում է անշարժ գույքի շուկան։ Ինչպես պատկերված է գրաֆիկում, Ղազախստանի էներգետիկ հատվածում Չինաստանի ՕՈւն-երի ու գործարքների ֆինանսական ծավալներն անհամադրելի են մյուս հանրապետությունների համապատասխան ցուցանիշների հետ։

Աղբյուրը՝ https://www.aei.org/china-global-investment-tracker/

Որոշ տվյալներով, 1993-2018թթ. Ղազախստանում ներգրավվել է շուրջ $320 մլրդ ՕՈւՆ-եր՝ ավելի քան 120 երկրից. Պեկինի մասնաբաժինը շուրջ 5% է[3],[4]։ Այդ ցուցանիշում հաշվարկված են միայն ներդրումները և երկկողմ գործարքները ներառված չեն։ 2005-2019թթ. էներգետիկ ոլորտը կազմել է Ղազախստանում Չինաստանի ՕՈւՆ-երի ու գործարքների մեծ մասը՝ $24.42 մլրդ., համեմատաբար բարձր են քիմիական արդյունաբերության ($3.91) և տրանսպորտի ($3.54 մլրդ) ցուցանիշները։

Աղբյուրը՝ https://www.aei.org/china-global-investment-tracker/

Վ իճակագրությունը ցույց է տալիս, որ 2014-2018թթ. Ղազախստանից Չինաստան արտահանումը գերազանցել է ներկրումը՝ 2018-ին կազմելով $6.3 մլրդ, իսկ ներկրումը՝ $5.3 մլրդ։

Աղբյուրը՝ https://stat.gov.kz/edition/publication/collection

2014-2016թթ. երկկողմ առևտրաշրջանառությունը կայուն նվազել է, , իսկ 2016-ից սկսած առևտրաշրջանառությունը սկսել է կայուն աճ ապահովել։ 2014-2018թթ. երկկողմ առևտրաշրջանառության ամենաբարձր արդյունքը գրանցվել է 2014-ին՝ $17 մլրդ։ 2018-ին Ղազախստանի հիմնական գործընկերների ցուցակում Չինաստանը 3-րդն է՝ Ռուսաստանից ու Իտալիայից հետո։

Աղբյուրը՝ https://stat.gov.kz/edition/publication/collection

Արտահանման-ներկրման ցուցանիշներով Ղազախստանի հիմնական առևտրային գործընկերների շարքում Չինաստանը 2-րդն է։

Աղբյուրը՝ https://stat.gov.kz/edition/publication/collection

2015-ին Ղազախստանի և Չինաստանի միջև ստորագրվեց արդյունաբերության և ներդրումների ոլորտում համագործակցության ընդլայնման միջկառավարական շրջանակային համաձայնագիր։ Փաստաթղթով տրվեց Ղազախստանում 55 համատեղ նախագծերի մեկնարկը՝ $27.6 մլրդ ընդհանուր ծավալով։ Նախագծերն ուղղված են լեռնահանքարդյունաբերության, էներգետիկ-նավթագազային, քիմիական արդյունաբերության, մեքենաշինության, տրանսպորտի և այլ ոլորտներին։ Արդյունքում կստեղծվի շուրջ 20 հազ. նոր աշխատատեղ[5]։

Աղբյուրը՝ https://invest.gov.kz/ru/media-center/press

Վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ նախագծերի 27%-ն իրականացվում է էներգետիկ ոլորտում, բարձր է նաև նավթագազային և քիմիական արդյունաբերության մասնաբաժինը։ Միևնույն ժամանակ նկատենք, որ նշյալ 55 նախագծերում, ըստ ներդրումային միջոցների, մեծ մասն ուղղվել է նավթագազային ու քիմիական արդյունաբերության ոլորտին, որտեղ իրականացվում է 12 նախագիծ՝ $13.909 մլրդ ներդրումային ընդհանուր ծավալով։

Աղբյուրը՝ https://invest.gov.kz/ru/media-center/press

2018-ի առաջին 9 ամիսների հաշվարկով Ղազախստանի ամենախոշոր օտարերկրյա ներդրողը Նիդեռլանդներն է՝ ՕՈւՆ-երի 27.4%-ը։ 2-րդ դիրքում ԱՄՆ-ն է (22.8%)։ Միայն Նիդեռլանդների ու Միացյալ Նահանգների մասնաբաժինը կազմել է Ղազախստանում իրականացված ՕՈւՆ-երի ողջ ծավալի կեսից ավելին՝ 50.2%-ը։ Հաջորդաբար բարձր են եղել Շվեյցարիայի (13%), Ռուսաստանի (6.8%) և Չինաստանի (6.7%) արդյունքները։

Աղբյուրը՝ https://invest.gov.kz/upload/iblock/54a

2017-ին Ղազախստանի Կոստանայի շրջանում շահագործման հանձնվեց JAC բրենդային ավտոմեքենաների արտադրության հիմնադրման նախագիծը, որտեղ ղազախական կողմը (Сарыаркаавтопром/Saryarka AvtoProm) համագործակցում էր չինական երկու խոշոր ընկերությունների՝ Anhui Jianghuai Automobile Co., Ltd (JAC) և China Vehicles Import-Export Co. (CMC)-ի հետ։ Նախագծի իրականացման շուրջ կողմերը պայմանագիր էին ստորագրել դեռ 2015-ին[6]։

2018-ին Ղազախստանի հայրենական արտադրության СарыаркаАвтоПром ընկերությունը և չինական CMC-ն ներդրումային համաձայնագիր ստորագրեցին, որով չինական կողմը ձեռքբերեց СарыаркаАвтоПром-ի բաժնետոմսերի 51%-ը։ Նախագծում ընդհանուր ներդրումները գնահատվում են $1.1 մլրդ։ Չինական գործընկերոջ հետ համատեղ, 2019-2021թթ. արտադրության զարգացման ռազմավարության շրջանակում, նախատեսվում է իրականացնել ավտոմեքենաների արտադրություն JAC, ANKAI, HOWO, HANTENG բրենդների ներքո[7]։

2017-ի մայիսին Պեկինում «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» միջազգային ֆորումի շրջանակում KTZE-Khorgos Gateway ընկերությունը չինական COSCO Shipping Lines Co. Ltd կորպորացիայի և Lianyungang Port Holding Group Co. Ltd. ընկերության հետ ստորագրեց ներդրումային համաձայնագիր՝ Ղազախստանի «Խորգոս-Արևելյան դարպասներ» ազատ տնտեսական գոտու (ԱՏԳ) համատեղ զարգացման վերաբերյալ։ Համաձայնագրով չինական ներդրող ընկերությունները համատեղությամբ ձեռք բերեցին ԱՏԳ-ի տարածքում գործող չոր բեռների նավահանգստի (Dry Port) բաժնետոմսերի 49%-ը։

Համաձայնագիրը հնարավորություն կտա «Խորգոս-Արևելյան դարպասներ» ԱՏԳ-ն վերածել Ասիայի ու Եվրոպայի միջև բեռնափոխադրումների կուտակման ու բաշխման միջազգային տարանցիկ միջանցքի[8]։ Հիշեցնենք, որ ղազախա-չինական սահմանին գտնվող «Խորգոս-Արևելյան դարպասներ» ԱՏԳ նախագծով ծրագրվում էր կառուցել սահմանային համագործակցության կենտրոն, չոր բեռների նավահանգիստ, լոգիստիկ և արդյունաբերական պարկ։ ԱՏԳ-ի տարածքը 4 591.5 հա է և ներառում է 3 գոտի՝ լոգիստիկ, արդյունաբերական, ինչպես նաև «չոր բեռների նավահանգստի» տրանսպորտային-լոգիստիկ համալիրը։

Աղբյուրը՝ http://www.sezkhorgos.kz/photos/2

Ղազախական Кэлишэн, Сахаман, TEA Company և չինական Yichang KELISON Industrial Co., Ltd ընկերությունների միջև ստորագրված մեկ այլ համաձայնագրով մինչև 2025թ. նախատեսվում է տեխնոպարկ կառուցել «Խորգոս-Արևելյան դարպասներ» ԱՏԳ-ի տարածքում[9]։

Աղբյուրը՝ https://qz.com/1720196/who-visits-khorgos

2018-ի կեսերին КазАзот (KazAzot), Cathay Industrial Biotech, Ltd. և CITIC Construction Co., Ltd. ընկերությունները Պեկինում ստորագրեցին Ղազախստանում բիոքիմիկան կլաստեր ստեղծելու համաձայնագիր։ Նախագիծը գնահատվում է $2.5 մլրդ, որով նախատեսվում է ներդնել հացահատիկի խորը վերամշակման նորարարական-տեխնոլոգիական լուծումով հոսքագիծ՝ պոլիամիդ նյութերի ատադրության նպատակով. այն կիրառվելու է արհեստական թելերի, պլաստիկների ու պոլիմերների ծածկույթների արտադրության համար։ Արտադրությունն ամբողջությամբ արտահանվելու է։ Տարեկան վերամշակվելու է 2.5 մլն տոննա հացահատիկ։ Նախագիծն ավարտվում է 2023-ին։ Նշենք, որ ղազախական КазАзот ընկերությունը մասնագիտացած է ամոնիակի արտադրության և արտահանման ուղղությամբ[10]։

Աղբյուրը՝ https://kapital.kz/economic/69799/kitayskaya

2015-ի սեպտեմբերին ղազախական Tenir-Logistic ընկերության և չինական China Machinery Engineering Corporation կորպորացիայի միջև ստորագրվեց փոխըմռնման շրջանակային համաձայնագիր՝ Ղազախստանի Պավլոդար և Ժամբիլի շրջանների ԱՏԳ-ի տարածքում լեռնաքիմիական-մետալուրգիական համալիրի կառուցման նախագծի շուրջ։ Tenir-Logistic-ը ծրագրում է կառուցել տիտանի, սիլիցիումի և հատուկ պողպատների երկօքսիդի արտադրություն համալիր։ 2016-ին նախագծում ներդրումների ներգրավման նպատակով պայմանավորվածություն ձեռք բերվեց նաև Ferro Mining HK CAG, Youbang Innovative Investment Limited, China Metallurgical Group Corporation, Xinjiang Zhongtai (Group) Co. ընկերությունների հետ։ Նախագիծը կավարտվի 2025-ին։

2019-ին ղազախական KAZ Minerals և չինական China Nonferrous Metal Industry՛s Foreign Engineering and Construction Company Ltd (NFC) ընկերությունները ստորագրեցին համաձայնագիր, որով չինական ընկերությունը $70 մլն արժեքով ձեռք բերեց Ղազախստանի Koksay պղնձի հանքավայրի (Ալմաթիից 230կմ հեռավորության վրա) շահագործման նախագծի բաժնետոմսերի 19.4%-ը։ Հանքավայրի պաշարները գնահատվում են շուրջ 700 մլն տոննա՝ միջինը պղնձի 0.42% պարունակությամբ։ Նախագիծը շահագործման կհանձնվի 2023-ին[11]։

2005-ին Eurasian Resources Group (ERG)-ի հետ ստորագրված համաձայնագրի շրջանակում China Nonferrous Metal Industry"s Foreign Engineering and Construction Company Ltd (NFC) ընկերությունը Ղազախստանի Պավլոդար քաղաքում հիմնեց առաջնային այլումինի արտադրություն (Ղազախստանի էլեկտրոլիզի գործարան, 2006-2010թթ.)[12],[13]։

Երկկողմ խոշոր նախագծերից է Ղազախստան-Չինաստան նավթատարի կառուցումը, որի հիմնադիրներն են KazTransOil բաժնետիրական ընկերությունը (50% բաժնեմաս), CNODC (China National Oil and Gas Exploration and Development Corporation) ընկերությունը (50% բաժնեմաս)։ Kazakhstan-China Pipeline ընկերությունը երկկողմ նավթատարի սեփականատերն է և իրականացնում է նավթի մատակարարումները Ատասու-Ալաշանկոու և Կենկիյակ-Կումկոլ խողովակներով։ Ընկերությունը ստեղծվել է 2004-ի հունիսին՝ Ղազախստանի և Չինաստանի միջև 2004-ի մայիսին ստորագրված նավթի ու գազի ոլորտում բազմակողմանի համագործակցության զարգացման մասին շրջանակային համաձայնագրով[14]։ Ղազախստան-Չինաստան նավթատարի նախագծի իրականացման նպատակով անհրաժեշտ էր ապահովել Ղազախստանի արևտմյան շրջաններից ու Ակտոբե շրջանից նավթի մատակարարումը դեպի չինական շուկա։

2007-ի դեկտեմբերին տեղի ունեցավ Կենկիյակ-Կումկոլ նավթատարի կառուցման նախագծի շնորհանդեսը. շինարարությունն ավարտվեց 2009-ի սեպտեմբերին։ Կենկիյակ-Կումկոլ նավթատարի թողունակությունը նախնական փուլում կազմում էր տարեկան 10 մլն տոննա նավթ՝ ունենալով մինչև 20 մլն տարեկան հզորության ընդլայնման հնարավորություն։ Նավթատարի երկարությունը 794.2 կմ է, խողովակի տրամագիծը՝ 813 մմ։ Կենկիյակ-Կումկոլ նավթատարի ներդրումային արժեքը $850մլն է։

2005-ի դեկտեմբերին գործարկվեց Ատասու-Ալաշանկոու նավթատարը (10 մլն տոննա նավթ տարեկան թողունակությամբ, 2013-ից՝ մինչև տարեկան 20 մլն)։ Նավթատարի երկարությունը 965.1 կմ է, որից 2.2 կմը՝ Չինաստանի տարածքում, խողովակի տրամագիծը՝ 813մմ։ Ատասու-Ալաշանկոու նավթատարի ներդրումային արժեքը $726 մլն է։

2018-ին Ատասու-Ալաշանկոու նավթատարով մատակարարվեց 11.4 մլն, 2019-ի 6 ամիսներին՝ 5.5 մլն տոննա նավթ։ 2018-ին Կենկիյակ-Կումկոլ խողովակաշարով նավթի մատակարարումները կազմել են 4.9 մլն, 2019-ի 6 ամիսներին 2.7 մլն տոննա նավթ։

Աղբյուրը՝ http://www.kcp.kz/company/map

2009-ի դեկտեմբերին տեղի ունեցավ Թուրքմենստան-Չինաստան գազամուղի բացման արարողությունը, որով թուրքմենական գազը Ուզբեկստանի և Ղազախստանի տարածքով մատակարարվում է չինական շուկա։ Գազատարի երկարությունը շուրջ 7 հազ. կմ է, որից Թուրքմենստանի տարածքում՝ 188կմ, Ուզբեկստանում՝ 525կմ, Ղազախստանում՝ ավելի քան 1300կմ, Չինաստանում՝ 4800կմ[15]։ Գազամուղի նախագծային թողունակությունը տարեկան 40 մլրդ մ³ գազ է[16], նախագծի արժեքը՝ ավելի քան 6.5 մլրդ ԱՄՆ դոլար։ Գազատարի կառուցման աշխատանքները սկսվել են 2007-ին։

2019-ին Չինաստանն ավելացրեց Թուրքմենստան-Չինաստան գազատարով գազի ներկրման ծավալները 0.9%-ով՝ հասցնելով այն մինչև տարեկան 47.9 մլրդ մ³։ Ներկայում Պեկինը գազատարով ստանում է գազի սպառման ավելի քան 15%-ը։

Գազամուղի ղազախական հատվածը կրում է Ղազախստան-Չինաստան (Բեյնեու-Բոզոյ-Շիմքենտ) գազամուղ անվանումը։ Գազամուղի թողունակությունը տարեկան 10 մլրդ մ³ գազ է։ Այն միավորեց Ղազախստանում գործող գազի խողովակները գազամատակարարման միասնական ներքին ցանցով, ինչը թույլ տվեց առաջին անգամ ղազախական գազը մատակարարել երկրի հարավային շրջաններ։ Շահագործման է հանձնվել 2015-ի նոյեմբերին[17]։

2018-ի հոկտեմբերին КазТрансГаз և PetroChina International Company Limited ընկերությունները Պեկինում ստորագրեցին հնգամյա պայմանագիր՝ 2019-ից ղազախական գազի արտահանման ծավալը տարեկան մինչև 10 մլրդ մ³ դարձնելու մասին։ Նախատեսվում է շահագործման հանձնել 3 բարձրտեխնոլոգիական կոմպրեսորային կայան, ինչը թույլ կտա Բեյնեու-Բոզոյ-Շիմքենտ գազամուղի թողունակությունը ավելացնել տարեկան ևս 5 մլրդ մ³ գազով։

Ղազախստանի և Կենտրոնական Ասիայի գազամատակարարման ցանցը
Աղբյուրը՝ https://www.kaztransgas.kz/index.php/ru

Երկկողմ տնտեսական-ներդրումային խոշոր նախագծերից է «Արևմտյան Եվրոպա-Արևմտյան Չինաստան» միջազգային տրանսպորտային միջանցքի (ավտոմայրուղի) կառուցումը[18]։ Շուրջ 8.5 հազ. կմ երկարությամբ տրանսպորտային միջանցքը մեկնարկում է Հյուսիսային Եվրոպայում (Սանկտ-Պետերբուրգ), ձգվելով մինչև Արևմտյան Չինաստան (վերջնակետը չինական Լյանյունգանն է)։ Սանկտ-Պետերբուրգ-Ալմաթի-Լյանյունգան ավտոմայրուղով անցնող տրանսպորտային միջանցքի ընդհանուր երկարությունը 8445կմ է, որից 2233կմ-ն անցնում է ՌԴ-ի, 2787կմ-ը՝ Ղազախստանի, 3425կմ-ը՝ Չինաստանի տարածքով։

Նախագիծը մեկնարկել է 2008-ին, երբ Ռուսաստանն ու Ղազախստանը ստորագրեցին «Եվրոպա-Արևմտյան Չինաստան» տրանսպորտային միջանցքի զարգացման մասին հուշագիր[19]։

Ի սկզբանե նախատեսվում էր մայրուղին շահագործման հանձնել 2016-ին, սակայն այն հետաձգվեց հիմնականում միջանցքի ռուսական հատվածի մայրուղու բացակայության հետևանքով։ 2018-ի հոկտեմբերին ՌԴ կառավարությունը հրապարակեց «Մագիստրալ ենթակառուցվածքների արդիականացման և ընդլայնման համալիր ծրագիրը» 2018-2024թթ., որտեղ հստակեցվում էին «Արևմտյան Եվրոպա-Արևմտյան Չինաստան» միջազգային տրանսպորտային միջանցքի նախագծի ռուսաստանյան հատվածների կառուցման ժամկետներն ու պայմանները[20]։ Ծրագրով նախատեսվում է մինչև 2024թ. կառուցել Մոկսվա-Նիժնի Նովգորոդ-Կազան արագընթաց մայրուղին, Վոլգա գետի վրայով անցնող կամուրջը՝ շրջանցելով Տոլյատի քաղաքը, Մերիդիան մայրուղու ռուսական հատվածը։ Նշենք, որ ավտոմայրուղու չինական հատվածը կառուցվել է դեռևս 2016-ին։

«Արևմտյան Եվրոպա-Արևմտյան Չինաստան» միջազգային տրանսպորտային միջանցքի նախագծի ֆինանսավորման նպատակով վարկերի տրամադրման շուրջ պայմանավորվածություն է ձեռքբերվել Համաշխարհային բանկի ($2.125 մլրդ), Ասիական զարգացման բանկի ($700 մլն), Իսլամական զարգացման բանկի ($398 մլն), Վերակառուցման ու զարգացման եվրոպական բանկի ($180 մլն) հետ[21]։ Նախագիծը նախատեսվում է շահագործման հանձնել ոչ շուտ քան 2024թ.։

Տ րանպորտային հաղորդակցության ոլորտում երկկողմ գործակցության կարևոր նախագծերից առանձնացնենք Չինաստան-Ղազախստան երկաթուղային հաղորդակցական միջանցքի կառուցումը։ Ղազասխտանի և Չինաստանի պետական երկաթուղային ընկերությունների միջև ձեռք բերված պայմանավորվածության արդյունքում 2017-ի հունիսին շահագործման հանձնվեց Աստանա-Ալմաթի-Ուրումչի երկաթգիծը (մարդատար)[22]։

2015-ի օգոստոսից սկսեց գործել Լեհաստան-Չինաստան կոնտեյներների փոխադրման երկաթուղային հաղորդակցության նախագիծը։ 9.8 հազ. կմ երկարությամբ երկաթգիծը Չինաստանի Չենդու քաղաքից հասնում է Լեհաստանի Լոձ քաղաք։ Նախագծում չինական կողմի օպերատորը Chengdu International Railway Port-ն է, Լեհաստանում՝ Rail Transportation Service Broker (RTSB) ընկերությունը։ 2019-ի սեպտեմբերից երկաթգիծը հասավ մինչև լեհական Վրոցլավ քաղաք։

Աղբյուրը՝ https://trans.info/lt/gruzyi-iz-chendu-vpervyie

2014-ի դեկտեմբերին շահագործման հանձնվեց Ղազախստան-Թուրքմենստան-Իրան միջազգային երկաթուղային ճանապարհի կառուցման նախագիծը (Հյուսիս-Հարավ միջանցք) [23]։ Ի դեպ, այդ նախագծի հիման վրա սկսեց գործել Չինաստան-Ղազախստան-Թուրքմենստան-Իրան երկաթգիծը, որի ընդհանուր երկարությունը շուրջ 10 հազ. կմ է։ Չինաստան-Ղազախստան-Թուրքմենստան-Իրան երկաթուղային ճանապարհը հնարավորություն է տալիս Չինաստանի արևելյան շրջաններից արագ լոգիստիկ լուծով բեռնափոխադրումները հասցնել Պարսից ծոցի շուկաներ։

Ղ ազախստանն ուրույն տեղ է զբաղեցնում Նոր մետաքսե ճանապարհի` Ասիան Եվրոպային կապող տրանսպորտային-հաղորդակցային միջանցքում։ $170 մլրդ ՀՆԱ-ով Ղազախստանը չինական ապրանքների սպառման ու ներդրումային հոսքի ապահովման խոշոր շուկաներից է։ «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնության համատեքստում տնտեսական համագործակցությունը երկուստեք կարևորվում է Ղազախստանի տնտեսությունում արևմտյան, ռուսաստանյան տնտեսական-ներդրումային կապիտալի, ինչպես նաև հանրապետության տրանսպորտային-հաղորդակցական ուղիների դիվերսիֆիկացման առումներով։

[1] http://www.mfa.kz/ru/tashkent/content-view/nurly-zol

[2] https://www.baiterek.gov.kz/ru/programma-nurly-zhol

[3] https://invest.gov.kz/ru/media-center/press-releases

[4] https://invest.gov.kz/upload/iblock/54a/54

[5] https://invest.gov.kz/ru/media-center/press

[6] http://sap.com.kz/index.php/novosty/198-kazakhstan

[7] https://inbusiness.kz/ru/last/kitajskaya-sms-voshla

[8] https://www.nur.kz/1493173-cosco-shipping

[9] https://inbusiness.kz/ru/news/opublikovana-chast

[10] https://kapital.kz/economic/69799/kitayskaya-kompaniya

[11] https://kursiv.kz/news/kompanii/2019-07/kitayskaya

[12] http://metalmininginfo.kz/archives/2188