ԱԶԿ-ն կորցրեց իր «ամրոցները»՝ Ստամբուլն ու  Անկարան

Մ արտի 31-ին Թուրքիայում անցկացվել են տեղական ինքնակառավարման մարմինների (ՏԻՄ) ընտրություններ, որոնց մասնակցել է 12 կուսակցություն: Սակայն հիմնական պայքարն ընթացել է երկու քաղաքական դաշինքների միջև:

Իշխող Արդարություն և զարգացում կուսակցությունը (AKP-ԱԶԿ) գործել է Ազգայնական շարժում կուսակցության հետ (MHP-ԱՇԿ)՝ «Ժողովուրդ» (Cumhur) դաշինքի շրջանակներում: Իսկ ընդդիմադիր երկու հիմնական կուսակցությունները՝ քեմալական Հանրապետական ժողովրդական (ՀԺԿ-CHP) և «Լավ» (Iyi Parti) կուսակցություններն էլ հանդես եկել «Ազգ» (Millet) դաշինքով։ Քրդամետ Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցությունը (ԺԴԿ-HDP) որևէ դաշինքի մեջ չի մտել, սակայն որոշ շրջաններում աջակցել է ՀԺԿ-ի թեկնածուներին:

Ոչ վերջնական արդյունքների համաձայն՝ ՏԻՄ ընտրություններում հաղթել է ԱԶԿ-ԱՇԿ-ի դաշինքը՝ ստանալով ձայների 51,64%-ը, իսկ ընդդիմադիր ուժերի՝ ՀԺԿ-ի և «Լավ» կուսակցության դաշինքը ստացել է ձայների 37,57%-ը, քրդամետ ԺԴԿ-ն էլ 4,2%: Չնայած, որ Իշխող Արդարություն և զարգացում կուսակցությունը հաղթել է ընդհանուր ընտրությունները, սակայն պարտվել է Թուրքիայի այնպիսի խոշոր քաղաքներում ինչպիսիք են Ստամբուլը, Անկարան, Իզմիրը, Ադանան, Անթալիան ևն:

ՏԻՄ ընտրությունների արդյունքները.

ՏԻՄ ընտրություններ	Քաղաքներ	Նահանգներ	Գավառներ
«Ժողովուրդ» դաշինք 51,64%	16	34	681
ԱԶԿ	15	24	536
ԱՇԿ	1	10	145
«Ազգ» դաշինք 37,57%	11	10	209
ՀԺԿ	11	10	191
«Լավ»	0	0	18
ԺԴԿ 4,2%	3	5	50
Այլ 6,6%	0	2	40

Եթե Անկարայում և Իզմիրում և այլ շրջաններում որոշակիորեն կանխատեսելի էր ԱԶԿ-ի պարտությունը, ապա Ստամբուլում իշխանություններն ավելի քան վստահ էին, որ հաղթելու են: Նշենք, որ ընտրությունների օրը՝ մարտի 31-ի երեկոյան, թուրքական պետական և իշխանական բոլոր լրատվամիջոցները տարածել են տեղեկություններ և ինֆոգրաֆիկաներ, որ Ստամբուլում հաղթել է ԱԶԿ-ի թեկնածու Բինալի Յըլդըրըմը՝ ստանալով ձայների 48,7%-ը, իսկ նրա հիմնական մրցակից՝ ՀԺԿ-ի թեկնածու Էքրեմ Իմամօղլուն ստացել է ձայների 48,65%-ը:

Բինալի Յըլդըրըմը նույնիսկ շտապել է հայտարարել, որ Ստամբուլում իրենք են հաղթել և շնորհավորանք է ուղղել ժողովրդին: Ավելի ուշ ընդդիմադիրները՝ ՀԺԿ-ի գլխավորությամբ սկսեցին տեղեկություններ տարածել և հայտարարել, որ Ստամբուլում առջևում է ոչ թե Յըլդըրըմը, այլ Իմամօղլուն: Հատկանշական է, որ մարտի 31-ի գիշերը նույնիսկ Թուրքիայի Բարձրագույն ընտրական խորհրդի տվյալներով Է.Իմամօղլուն առաջ է անցել 20000 ձայնով, ինչից հետո Բարձրագույն ընտրական խորհուրդի պաշտոնական կայքը դարձել է անհասանելի: Այսինքն, արդեն մարտի 31-ի գիշերը պարզ էր, որ ԱԶԿ-ն կորցնում է նաև Ստամբուլը:

Թուրքիայի Բարձրագույն ընտրական խորհրդի կայքում մարտի 31-ի գիշերը դրված ՏԻՄ ընտրությունների արդյունքները, որոնք ցույց են տալիս, որ Ստամբուլում հաղթում է Իմամօղլուն:

Ապրիլի 1-ի առավոտյան Բարձրագույն ընտրական խորհրդի նախագահի Սադի Գյուվենը հայտարարել է, որ ՀԺԿ-ի թեկնածու Է. Իմամօղլուն ստացել է 4.159.650 ձայն, իսկ ԱԶԿ-ի թեկնածու Բ. Յըլդըրըմը 4.131.761 ձայն: Այսինքն ընդդիմադիր ՀԺԿ-ն հաղթել է նաև Ստամբուլում՝ ունենալով մոտ 20 հազար ձայնի առավելություն: Հատկանշական է, որ նույնիսկ ԲԸԽ-ի նախագահի հայտարարությունից հետո թուրքական պետական լրատվամիջոցները երկար ժամանակ չէին թարմացնում տվյալները՝ թողնելով դեռևս մարտի 31-ի գիշերվա տվյալները:

Թուրքական TRT լրատվակայքում ընտրությունների չթարմացված արդյունքները:

Այստեղ պետք է շեշտել, որ ՀԺԿ-ն կարողացավ հաղթել ամենակարևոր և ամենախոշոր քաղաքներում շնորհիվ այն հանգամանքի, որ քրդամետ Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցությունը որոշեց թեկնածուներ չառաջադրել մեծ քաղաքներում՝ փոխարենը աջակցելով ՀԺԿ-ի թեկնածուներին: Պակաս կարևոր չէ նաև այն, որ Ստամբուլում ՀԺԿ-ի հաղթանակին նպաստել է նաև հայ համայնքի ձայները, որոնք ճիշտ է՝ սակավաթիվ են, սակայն նման փոքր տարբերությամբ մրցապայքարում էական նշանակություն կարող են ունենալ: Մեծ քաղաքներում ԱԶԿ-ի պատրության հիմնական պատճառներից է նաև թուրքական տնտեսության վերջին տարիների անկումը և լիրայի արժեզրկումը:

Հետաքրքիր պատկեր է նաև ստեղծվել Հայաստանին սահմանակից նահանգներում և քրդաբնակ շրջաններում. Կարսում ու Իգդիրում, որոնք համարվում են թուրքական ազգայնականության «ամրոցները», հաղթել է քրդամետ ԺԴԿ-ն: Սրան զուգահեռ, ԺԴԿ-ի համար կարևոր նշանակություն ունեցող և քրդաբնակ այնպիսի նահանգներում, ինչպիսիք են Աղրըն, Շրնաքը հաղթել է Էրդողանի գլխավորած ԱԶԿ-ն: Քրդամետ ԺԴԿ-ն նաև հաղթանակ է տարել Հաքքարիում, Դիարբեքիրում, Բաթմանում, Սիիրթում, Մարդինում, ինչն էլ լրիվ սպասելի էր:

Թուրքիայի ՏԻՄ ընտրություններում կուսակցությունների հավաքած ձայներն՝ ըստ նահանգների:

Հարկ է շեշտել, որ ընտրություններն անցել են բավականին լարված պայմաններում։ Թուրքիայի ներքին գործերի նախարարությունը հայտարարել է, որ ընտրությունների ժամանակ սպանվել է 2 մարդ, ևս 2-ը՝ նախքան ընտրությունները, վիրավորվել է 60-ից ավել մարդ, գրանցվել է 310 միջադեպ:

Թուրքիայի «Երջանկություն» (Saadet Partisi) կուսակցությունից հայտնել են, որ Մալաթիայում իրենց կուսակցության 2 անդամի վրա վեճի ժամանակ կրակել է ԱԶԿ-ի թեկնածուի զարմիկը: Սոցցանցերում և մասնավորապես Twitter-ում օգտատերերը գրել են, որ մի շարք շրջաններում ընտրախախտումներ և լցոնումներ են եղել 1, 2, 3: Ընդդիմադիր մի քանի լրատվամիջոցներ` Bianet.org, Evrensel.net, Gazete Duvar, ևս հայտնել են ընտրախախտումների մասին:

Տեղի ունեցած ուշագրավ դրվագներից է քվեախցիկում ընտրողներից մեկի գրած երկտողը, որով նա իր աջակցությունն է հայտնել նախագահ Էրդողանին. «Եթե նույնիսկ լինի ոչ թե Իմամօղլուն, Քարամալլաօղլուն կամ Քըլըչդարօղլուն, այլ հորս տղան, միևնույն է իմ ձայնը Ռեյսինն է (Ռ.Թ. Էրդողան – հեղ.):

Էրդողանին աջակցող երկտողն ու զենքը ընտրական քվեաթերթիկի հետ միասին:

Կանխատեսումներ Թուրքիայի ՏԻՄ ընտրությունների վերաբերյալ

Թ ուրքական և միջազգային փորձագիտական շրջանակներում ու մամուլում տարածվել էր այն կարծիքը, որ ԱԶԿ-ն կարող է որոշակի դժվարություններ ունենալ հատկապես մայրաքաղաք Անկարայում և Ստամբուլում։ Հարցումները ցույց էին տվել, որ Ստամբուլում և Անկարայում ընդդիմադիր Հանրապետական ժողովրդական կուսակցությունը (ՀԺԿ-CHP) շատ քիչ տարբերությամբ էր զիջում ԱԶԿ-ի թեկնածու, Թուրքիայի նախկին վարչապետ և խորհրդարանի նախագահ Բինալի Յըլդըրըմին։ Որոշ հարցումների համաձայն՝ ԱԶԿ-ն կարող էր կորցնել Անկարան և Ստամբուլը։ PİAR հետզոտությունների ընկերության մարտի 20-27-ն իրականացրած հարցումների համաձայն՝ Անկարայում ՀԺԿ-ի քաղաքապետի թեկնածու Մանսուր Յավաշը ստանալու էր ձայների 54.7 տոսկոսը, իսկ ԱԶԿ-ի թեկնածու Մեհմեթ Օզհասեքին՝ 43.2 տոկոսը։ Ստամբուլում ևս հաղթելու էր ՀԺԿ-ի թեկնածու Էքրեմ Իմամօղլուն` ստանալով ձայների 50,3 տոկոսը, իսկ ԱԶԿ-ի թեկնածու Բինալի Յըլդըրըմն էլ ստանալու էր ձայների 48,2 տոկոսը: Նույն կանխատեսումներով Իզմիրում հաղթելու էր ՀԺԿ-ի թեկնածուն: SONAR հետազոտական կենտրոնի տվյալների համաձայն էլ՝ Անկարայում հաղթելու էր ՀԺԿ-ի և «Լավ» կուսակցությունների «Ազգ», իսկ Ստամբուլում՝ ԱԶԿ-ի և ԱՇԿ-ի «Ժողովուրդ» դաշինքները։ Փաստորեն, կարող ենք վստահաբար պնդել, որ հարցումներն ու կանխատեսումները իրականություն դարձան:

PİAR հետազոտությունների ընկերության հարցումների արդյունքները:

Ստամբուլն ու Անկարան Թուրքիայի երկու կարևորագույն քաղաքներն են և կուսակցությունների մեջ ամենաթեժ պայքարն ընթանում էր հենց այստեղ: Ստամբուլում ձայների մեծամասնությունը ստանալը հատկապես կարևոր էր իշխող ԱԶԿ-ի համար, քանի որ 2004թ.-ից նրանք են այդ քաղաքում հաղթել: Ինչպես ընդունված է համարել «Ստամբուլում հաղթողը, հաղթում է Թուրքիայում», ինչը պարբերաբար նշում է նաև ԱԶԿ-ի վերնախավը: Ստամբուլում հաղթելը կարևոր է նաև սիմվոլիզմի տեսանկյունից, քանի որ Էրդողանի քաղաքական վերելքն ու մինչև նախագահի պաշտոնին հասնելը սկսվել է Ստամբուլի քաղաքապետ նշանակվելուց հետո՝ 1994թ. մարտին:

Քաղաքական ուժերի դասավորվածությունն ու նախընտրական լարված քարոզարշավը

Ը նտրական պայքարն ու նախընտրական քարոզարշավը ևս բավականին լարված էին։ Իշխող ԱԶԿ-ն շարունակել է 2017թ. սահմանադրական փոփոխությունների հանրաքվեից առաջ ստեղծված դաշինքը ԱՇԿ-ի հետ: Էրդողանի գլխավորած կուսակցության ներսում մտահոգություններ կային, որ ընդդիմադիր ուժերի դաշինքը կարող է լրջորեն փոխել ներքաղաքական իրավիճակը երկրում, ինչը կանխելու նպատակով ԱԶԿ-ն որոշել է ԱՇԿ-ի հետ դաշինք կազմել նաև ՏԻՄ ընտրություններում: Եթե 2018թ. հունիսի 24-ի  խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններում ԱԶԿ-ն ԱՇԿ-ի հետ դաշինք չկազմեր, ապա կորցներ մեծամասնությունը խորհրդարանում՝ զրկվելով միանձնյա կառավարման հնարավորությունից և ստիպված կլիներ կոալիցիա կազմել խորհրդարանում ներակայացված քաղաքական ուժերից մեկի հետ: Բացի այդ, ԱՇԿ-ն նախագահական ընտրություններում թեկնածու չէր առաջադրել՝ իր աջակցությունը ցուցաբերելով Էրդողանին, ինչն էլ նպաստեց, որ Էրդողանի նախագահի վերընտրվելուն: Ինչպես ցույց տվեցին ՏԻՄ ընտրությունների արդյունքները, Թուրքիայի իշխանությունները մտահոգությունները արդարացված էին և ազգայնականների հետ դաշինք չունենալու դեպքում, ԱԶԿ-ի համար այս ընտրությունները կարող էին շատ ավելի «ցավոտ» հետևանքներ ունենալ:

Ընդդիմադիր կուսակցությունների դաշինքը՝ ՀԺԿ և «Լավ» կուսակցությունները շարունակել են նույն մարտավարությունն, ինչ 2018թ. հունիսի 24-ի նախագահական և խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ: Նրանք համագործակցել են Թուրքիայի տարբեր նահանգներում և քաղաքներում՝ ընդհանուր թեկնածուներ առաջադրելով մի շարք շրջաններում և քաղաքներում՝ այդ թվում Անկարայում և Ստամբուլում: Այս ընդդիմադիր ուժերի հիմնական նպատակն էր ընդհանուր թեկնածուներով սահմանափակել իշխող ԱԶԿ-ի և նրա դաշնակից ԱՇԿ-ի հնարավորությունները՝ հնարավորինս շատ ձայներ ստանալով:

Չնայած այս երկու կուսակցությունների գաղափարական զգալի տարբերությանը (ՀԺԿ-ն առավելապես ձախ-կենտրոնական է, իսկ «Լավ» կուսակցությունը՝ աջ-ազգայնական)՝ դաշինքը երկու կողմերին էլ ձեռնտու է՝ երկրի քաղաքական գործընթացներում իրենց ներգրավվածությունը մեծացնելու տեսանկյունից:

Թեև «Լավ» կուսակցությունը ստացել է ընդամենը 7,5 տոկոս ձայն և ոչ մի խոշոր քաղաքում չի հաղթել, այնուամենայնիվ, դաշինքն իր դրական ազդեցությունն է ունեցել այդ քաղաքներում «իշխանափոխություն իրականացնելու տեսանկյունից»:

ՏԻՄ ընտրություններում, թերևս, ամենահետաքրքիր դիրքորոշումն ու մարտավորությունը որդեգրել էր ընդդիմադիր, քրդամետ Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցությունը (ԺԴԿ-HDP)։ Այս քաղաքական ուժը որոշեց թեկնածուներ չառաջադրել խոշոր քաղաքներում՝ Ստամբուլում, Անկարայում, Իզմիրում և այլն։ Փոխարենը, ԺԴԿ-ն իր ռեսուրսները կենտրոնացրեց Թուրքիայի արևելյան և հարավարևելյան հիմնականում քրդաբնակ շրջաններում, որտեղ հաղթելու և շատ քվե ստանալու հնարավորություն ուներ։ Միաժամանակ, քրդամետ կուսակցությունը հայտարարեց, որ մեծ քաղաքներում աջակցելու է քեմալական կուսակցության թեկնածուներին, որպեսզի կարողանան Անկարայում և Ստամբուլում նվազեցնել ԱԶԿ-ի և ԱՇԿ-ի հնարավորությունները։

Առհասարակ՝ այս ընտրություններում շատ կարևոր էր քրդերի ձայնը, քանի որ նրանց մի մասը նախընտրում է քրդամետ ԺԴԿ-ն, իսկ մյուսը՝ ԱԶԿ-ն։ Շատ քիչ քրդեր են աջակցում մյուսներին։ Քրդամետ կուսակցությունը, քաջ գիտակցելով քուրդ ընտրազանգվածի այս դիրքորոշումը, որոշեց մեծ քաղաքներում աջակցել քեմալական ՀԺԿ-ին։

ԺԴԿ-ի համանախագահ Սեզայի Թեմելին մարտի 15-ին հայտարարեց, որ, եթե Անկարայում և Ստամբուլում ընդդիմադիր «Ազգ» դաշինքի թեկնածուները հաղթեն, ապա դա կլինի ԺԴԿ-ականների ձայների շնորհիվ: Նա ընդգծել էր, որ մեծ քաղաքներում թեկնածուներ չառաջադրելու ԺԴԿ-ի որոշումը հանուն ժողովրդավարության է և կոչ արել իրենց աջակիցներն ըմբռնումով են մոտեցել այս որոշմանը:

ԺԴԿ-ի ռազմավարությունն, իհարկե, անհանգստացրել էր Էրդողանին. իշխող վերնախավի ներկայացուցիչները հայտարարել էին, թե թույլ չեն տա արևելյան և հարավարևելյան շրջաններում նահանգապետ կամ քաղաքապետ ընտրվել «Քրդստանի աշխատավորական կուսակցության» հետ «կապ ունեցող անձանց»։ Փետրվարի վերջին Յոզղաթում, հանրահավաքի ժամանակ Էրդողանը սպառնացել էր քուրդ ընտրողներին, որ ԺԴԿ-ի թեկնածուների ընտրվելու դեպքում նրանք անմիջապես կհեռացվեն և կփոխարինվեն վստահելի մարդկանցով (թուրք․՝ Kayyum belediyeler)։ «Եթե դուք պետության կողմից տրված հնարավորություններն ուղարկեք Քանդիլ (Իրաքի հյուսիսային այն շրջանն է, որտեղ կենտրոնացված են «Քրդստանի աշխատավորական կուսակցության» (PKK) ճամբարները – հեղ.), ապա մենք հերթական անգամ, անմիջապես, առանց սպասելու կնշանակենք մեր լիազորած անձանց»,- նշել էր Էրդողանը։

Միաժամանակ, Էրդողանը քննադատել էր քրդամետ կուսակցության հաղթանակի մասին Սեզայի Թեմելիի հայտարարությունը՝ նշելով, որ Թուրքիայում «Քուրդիստան» անունով շրջան չկա: Նա մեղադրել էր ԺԴԿ-ին պաշտոնական Անկարայի կողմից ահաբեկչական համարվող PKK-ի հետ համագործակցելու համար: «Քուրդիստանը հյուսիսային Իրաքում է, եթե այն շատ եք սիրում, կարող եք գնալ այնտեղ: Իմ երկրում Քուրդիստան անվանումով շրջան չկա: Ասա ինձ, թե ով է ընկերդ, ասեմ՝ ով ես դու: Նրանց հետ ուս-ուսի տված քայլողը նրանց պես կլինի»,- նշել էր Էրդողանը:

Ի պատասխան՝ Թեմելին ասել էր, որ Էրդողանն ու ԱԶԿ-ն տեսնելով, որ չեն կարողանում կառավարել երկիրը, փորձում են պառակտել հասարակությունը, իրար դեմ հանել թուրքին ու քրդին, ալևիին ու սուննիին:

Հատկանշական է նաև, որ Էրդողանն ու իշխող վերնախավի ներկայացուցիչներն իրենց նախընտրական քարոզարշավներում բազմիցս մեղադրել են քեմալական ՀԺԿ-ին և «Լավ» կուսակցությանը՝ քրդամետ կուսակցության հետ գաղտնի համաձայնություն ձեռք բերելու, անգամ՝ «ահաբեկիչների» հետ դաշնակցելու համար։ Անկարան ԺԴԿ-ն համարում է PKK-ի քաղաքական թևը և քարոզարշավի ամբողջ ընթացքում ասել է, որ ԺԴԿ-ի թեկնածուները PKK-ի անդամներ են և, քրդամետ կուսակցության հետ դաշնակցելով, կուսակցություններն իրենց աջակցում են «ահաբեկիչներին»։

Էրդողանը նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում ընդդիմադիր ուժերի դաշինքը անվանել էր «ստոր դաշինք» (թուրք.՝ Zillet), և թվիթերում գրել, որ այն գաղտնի գործարքների մեջ է և համագործակցում է Քանդիլի ու Փենսիլվանիայի հետ (նկատի ունի ԱՄՆ Փենսիլվանիա նահանգում բնակվող իսլամական քարոզիչ Ֆեթուլլահ Գյուլենին — հեղ.): Այս գրառումով Էրդողանը փորձել էր ընդդիմադիր կուսակցություններին ներկայացնել որպես Թուրքիայի թշնամի:

ԺԴԿ-ի և PKK-ի նույնականացման նպատակը ազգայնականների ձայները ստանալն էր։

Միաժամանակ, ՀԺԿ-ին և «Լավ» կուսակցություններին մեղադրելով ԺԴԿ-ի հետ համագործակցելու համար, ԱԶԿ-ն փորձում էր հիմնական մրցակիցներին ներկայացնել որպես Թուրքիան մասնատել ցանկացող թշնամու դաշնակից:

Պատահական չէր նաև, որ Էրդողանը ՏԻՄ ընտրությունների քարոզարշավի հիմնական գաղափար էր հայտարարել  «գոյապայքարը» և շեշտում էր, թե ՏԻՄ ընտրությունները «ներքին և արտաքին թշնամիների դեմ պայքարում Թուրքիա պետության գոյության հարցն են»: Այս թեզերը լիովին տեղավորվում են Էրդողանի «Մեկ ազգ, մեկ դրոշակ, մեկ հայրենիք, մեկ պետություն» կարգախոսի համատեքստում, որը 2016թ․ ռազմական հեղաշրջման փորձից հետո հարմարեցվել է իսլամական Ռաբիայի նշանին (բութը ծալած՝ պարզված ձեռքի չորս մատերը)։ Այն ծագել է Եգիպտոսում՝ 2013թ․-ին և խորհրդանշում է Եգիպտոսի նախկին նախագահ Մ. Մուրսիի կողմնակիցների պայքարն ընդդեմ զինվորական հեղաշրջման։ Ավելի ուշ Էրդողանը յուրացրել է այն և դարձրել թուրքական ժամանակակից իսլամական-ազգայնական գաղափարախոսության խորհրդանիշը։

«Մեկ ազգ, մեկ դրոշակ, մեկ հայրենիք, մեկ պետություն» կարգախոսը՝ հարմարեցված իսլամական Ռաբիայի նշանին:

Սիրիայում և Իրաքում քրդական ուժերի դեմ գործողությունները ԱԶԿ-ի քարոզարշավում

Ք արոզարշավի ժամանակ ԱԶԿ-ն ոչ միայն օգտագործում էր քրդական ուժերի դեմ պայքարն ու մրցակից քաղաքական ուժերին PKK-ի հետ համագործակցելու մեղադրանքը, այլև Սիրիայի և Իրաքի քրդերի դեմ գործողությունները: Էրդողանը բազմիցս հայտարարել է, որ Թուրքիայի զինված ուժերը պատրաստվում են Եփրատի արևելքում և Մանբիջում նոր գործողություններ սկսել Սիրիայի քրդական «Ժողովրդական ինքնապաշտպանության ջոկատների»՝ YPG-ի դեմ: Ըստ պաշտոնական Անկարայի՝ YPG-ն ահաբեկչական կազմակերպություն է, PKK-ի սիրիական ճյուղավորումը, որի դեմ պայքարը Թուրքիայի իշխանությունները փորձում են ներկայացնել երկրի «անվտանգության պահպանման և գոյապայքարի անհրաժեշտության» համատեքստում: Էրդողանն ու նրա թիմը պարբերաբար հայտարարում են, որ իրենք արդեն «մաքրել են ահաբեկիչներից» Սիրիայի Աֆրին շրջանը, Ջերաբլուսից-Ազազ ընկած հատվածը:

Քրդական ուժերի դեմ գործողությունների շահարկումը պայմանավորված էր նաև ազգայնական ընտրազանգվածից հնարավորինս շատ ձայն ստանալու ցանկությամբ: Պատահական չէ ԱԶԿ-ի և ԱՇԿ-ի դաշինքը, քանի որ վերջինս քրդական ուժերի դեմ բանակի գործողություններն արդարացնող կուսակցություններից է: Ինչպես 2018թ. խորհրդարանական և նախագահական, այնպես էլ ՏԻՄ ընտրությունների քարոզարշավում Էրդողանը հաճախակի օգտագործում էր Թուրքիայում գործող «Գորշ գայլեր» կազմակերպության «Մի գիշեր կարող ենք անսպասելի գալ» (Bir gece ansızın gelebiliriz) կարգախոսը: «Գորշ գայլեր» կազմակերպության անդամներն այդ կարգախոսն օգտագործում են իրենց թշնամիների դեմ և, սովորաբար, նման երկտողեր ուղարկում այն մարդուն, ում նկատմամբ պատրաստվում են մահափորձ կազմակերպել:

Հատկանշական է, որ 2016թ. Ստամբուլում գործող Ակօս թերթի խմբագիրներից էդվարդ Տանձիկյանը հայտարարել էր, որ Հրանտ Դինքին էլ սպանությունից առաջ «Մի գիշեր անսպասելի կարող է գանք» հաղորդագրություն են ուղարկել ու սև ծաղկեպսակ դրել Ակօսի խմբագրատան առջև։

Թուրքիա-ԱՄՆ, Թուրքիա-Ռուսաստան հարաբերությունները և քարոզարշավը

Ա ԶԿ-ի քարոզարշավի մաս են կազմել նաև դաշնակից ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները ու ռուսական Ս-400 ԶՀՀ-ների գնման և ամերիկյան F-35 կործանիչների մատակարարումները դադարեցնելու խնդիրը:

Քարոզարշավի ելույթներում, հարցազրույցներում Էրդողանը պարբերաբար հայտարարել է, որ Ռուսաստանի հետ ստորագրվել է Ս-400 համակարգեր ձեռք բերելու պայմանագիր, և այլևս հետքայլ չի լինելու: Նա շեշտել է, որ իրենք օդային տարածքը պաշտպանելու կարիք ունեն և չեն կարող առաջնորդվել այլ կողմի՝ ԱՄՆ-ի քմահաճույքներով: Սրանով Էրդողանն ու իր թիմակիցները ցանկանում էին ցույց տալ, որ Թուրքիան արտաքին քաղաքական և ռազմական արդյունաբերության ոլորտում կարող է վարել ինքնուրույն քաղաքականություն՝ կախվածություն չունենալով ԱՄՆ-ից կամ Արևմուտքից:

Զուգահեռաբար, Թուրքիայի նախագահը, արտաքին գործերի և պաշտպանության նախարարները բազմիցս շեշտել են, որ վերջին տարիներին Թուրքիան ավելացնում է ռազմական արդյունաբերության տեղական արտադրանքի ծավալը:

Էրդողանն ու թիմակիցները քննադատում էին նաև ԱՄՆ-ին՝ ՆԱՏՕ-ի իրենց դաշնակցին ձեռնտու պայմաններով ՀՕՊ համակարգեր չվաճառել համար: Ամերիկյան կողմը բազմիցս հայտարարել է, որ Ռուսաստանից Ս-400 համակարգեր ձեռք բերելու դեպքում Թուրքիան կարող է զրկվել ամերիկյան F-35 կործանիչներից և անգամ ընդգրկվել պատժամիջոցների ցուցակում: Ամերիկյան կողմի այս սպառնալիքներն անպատասխան չեն մնացել. Թուրքիան ասել է, որ չի կարող դուրս մնալ F-35 կործանիչների ծրագրից, քանի որ ներգրավված է այդ ինքնաթիռների պահեստամասերի արտադրության նախագծում, իսկ ԱՄՆ միակողմանիորեն չի կարող դադարեցնել այն: Ինչ վերբերում է պատժամիջոցներին, ապա պաշտոնական Անկարան գտել է նաև այդ խնդրի «լուծումը»՝ կոչ անելով բոյկոտել ամերիկյան արտադրանքը:

Միացյալ նահանգների հասցեին քննադատություններն այսքանով չեն սահմանափակվում. Թուրքիան բազմիցս մեղադրել է ԱՄՆ-ին Սիրիայի քրդական ուժերին՝ «ահաբեկիչներին» աջակցելու համար: Թուրքիայի նախագահն իր ելույթներում մշտապես շեշտել է, որ իրենց փոխարեն ԱՄՆ-ն Սիրիայում դաշնակցում է «ահաբեկիչների» հետ:

Քարոզարշավի վերջին օրերին թուրքական կողմից նաև քննադատական հայտարարություններ հնչեցին Գոլանի բարձունքներում Իսրայելի ինքնիշխանությունը ճանաչելու առիթով. Էրդողանն ու բարձրաստիճան այլ պաշտոնյաներ մեղադրեցին Միացյալ Նահանգներին տարածաշրջանում ճգնաժամի նոր աղբյուրներ ստեղծելու համար  (1, 2):

Նոր Զելանդիայի ահաբեկչությունը ՏԻՄ ընտրությունների քարոզարշավում

Մ արտի 15-ին Նոր Զելանդիայի մզկիթներում տեղի ունեցած հարձակումը լայնորեն օգտագործվեց իշխող ԱԶԿ-ի նախընտրական քարոզարշավում. թուրք պաշտոնյանները հայտարարեցին, թե աշխարհում աստիճանար մեծանում է իսլամաֆոբիան: (1, 2, 3):

Հատկանշական է, որ Էրդողանը քարոզարշավի վերջին օրերին գրեթե բոլոր հանրահավաքներում անդրադարձել է այս միջադեպին: Ահաբեկչության տեսանյութը նույնիսկ ցուցադրվել Էրդողանի մասնակցությամբ հանրահավաքներից մեկում, ինչն էլ քննադատությունների տեղիք է տվել:  

Էրդողանը կոչ էր անում պայքարել զարգացող իսլամաֆոբիայի դեմ, այնպես, ինչպես Հոլոքոստի աղետից հետո մարդիկ պայքարում էին հակասեմիտիզմի դեմ: Էրդողանը փորձում է ցույց տալ, որ Թուրքիան և անձամբ ինքը հանդես են գալիս իսլամական աշխարհի պահպանության դիրքերից: Սրա վկայությունը Էրդողանի այն հայտարարությունն է, թե մզկիթի վրա հարձակված անձը թիրախավորել է անձամբ իրեն և ամբողջ Թուրքիան։  

Ամփոփելով նշենք, որ Թուրքիայի ՏԻՄ ընտրություններն այնքան էլ հաջող ավարտ չունեցան ԱԶԿ-ի և դաշնակից ազգայնականների համար: ԱԶԿ-ն 2002-ից հետո առաջին անգամ «կորցրեց» կարևոր նշանակություն ունեցող մի քանի քաղաք՝ Ստամբուլը, Անկարան և այլն, որոնք վերջին տարիների ընտրություններում եղել են նրանց վերահսկողության տակ: Չնայած հաղթանակին ՏԻՄ ընտրություններում՝ այնուամենայնիվ, խոշոր քաղաքներում պարտությունը վկայում է, որ առաջիկա նախագահական և խորհրդարանական ընտրություններում ԱԶԿ-ն կարող է լուրջ խնդիրների բախվել:

Պարտության հիմնական պատճառներն են տնտեսության աստիճանական վատթարացումն ու լիրայի կտրուկ արժեզրկումը: Պակաս նշանակություն չունեցավ նաև մեծ քաղաքներում քրդամետ կուսակցության թեկնածու չառաջադրելու մարտավարությունը, ինչը հաղթանակի հնարավորություն ընձեռեց ՀԺԿ-ին:

Անհաջողության պատճառների թվում կարելի է նաև նշել Թուրքիայի արտաքին քաղաքական խնդիրները ԱՄՆ-ի, Եվրամիության և հարևան պետությունների հետ: Քվեարկության արդյունքները ցույց են տալիս, որ ԱԶԿ-ն պարտվել է հիմնականում այն շրջաններում, որոնք ավելի արևմտյան կողմնորոշում ունեն և կողմ են Թուրքիա-ԱՄՆ, Թուրքիա-ԵՄ ամուր հարաբերություններին: