Orbeli Analitical Research

Հուսիները թիրախավորում են Սաուդյան Արաբիան

9 ր. | 2019-10-30

Հ ուսիական ռազմաքաղաքական շարժումը (Houthi movement) ծագել է Եմենում՝ 1990-ականներին։ Շարժման անվանումը գալիս է Եմենի Հուսի ցեղախմբից (այլ կերպ՝ Yemeni Hamdanids), որն իսլամի շիական թևի (Zaidism)[1],[2] հետևորդներ են։ Հուսիները հիմնականում բնակվում են Եմենի հյուսիսում[3]։ Ըստ որոշ վիճակագրական տվյալների՝ հուսիները երկրի բնակչության շուրջ 30%-ն են (ընդհանուր բնակչությունը շուրջ 25 մլն է)[4], որի մեծամասնությունը սուննի է։

2000-ականներից հուսիական շարժումն ակտիվացրեց զինված պայքարը Եմենի իշխանությունների դեմ։ 2004-ին շարժման առաջնորդ Հուսեյն ալ Հուսիի գլխավորությամբ շարժման մարտիկները հակակառավարական զինված պայքար սկսեցին՝ մեղադրելով սուննի իշխանություններին կրոնական խտրականության մեջ[5],[6]։

Ինչպես նկատում են փորձագետները, հակամարտությունն ամենևին էլ զուտ կրոնական, կամ կրոնագաղափարական (սուննի-շիա) չէ, քանի որ ոչ բոլոր հուսիներն են շիա մահմեդականներ[7]։ Այն քաղաքական, ռազմաքաղաքական պայքար է, որն ընդգրկում է ողջ Մերձավոր Արևելքը՝ միջնորդավորված (պրոքսի) պատերազմի տարրերով[8]։

Հուսիները նաև պահանջում են երկրի իշխանություններից ինքնավարության ընձեռում Սանաա մայրաքաղաքում՝ համանուն նահանգի հյուսիսային շրջանների հետ միասին[9]։

Հակամարտությանը անմիջականորեն ներգրավված են Սաուդյան Արաբիան և Իրանը, որոնք ակտիվորեն մրցակցում են Մեծ Մերձավոր Արևելքում գերիշխանության հաստատման համար։ Թեհրանի և Էր-Ռիյադի միջնորդավորված պատերազմը[10] հատկապես ակտիվացել է վերջին տասնամյակում։ Մասնագիտական գրականությունում այն սահմանվում է որպես Իրան-Սաուդյան Արաբիա «սառը պատերազմ» կամ Մերձավոր Արևելքի «սառը պատերազմ»[11]։

Եմենը Թեհրանի և Էր-Ռիյադի պատերազմում առճակատման միակ օջախը չէ։ Կողմերը պայքարում են նաև Լիբանանում, Սիրիայում, Իրաքում, պաղեստինյան ճակատում և այլն։ Ինչպես նկատում են փորձագետները, ընդհանուր առմամբ, այս հակամարտությունում դեռևս շոշափելի է Թեհրանի ազդեցությունը[12]։

2 009-ին Սաուդյան Արաբիան, անհանգստանալով հարևան երկրի ներքաղաքական իրադրությամբ, հուսիների ապստամբությունը ճնշելու համար ռազմաքաղաքական աջակցություն ցուցաբերեց Եմենի կառավարությանը[13]։ Բախումները շարունակվեցին մինչև 2010թ. փետրվարը, երբ կողմերի միջև ստորագրվեց հրադադարի համաձայնագիր[14]։

Աղբյուրը՝ https://tass.ru/info/1709704

Արաբական գարնան ալիքն իր հերթին նոր լիցք հաղորդեց հուսիների զինված պայքարին։ 2011-ի տարեսկիզբը նշանավորվեց հայտնի եմենյան հեղափոխության (Yemeni Revolution of Dignity) մեկնարկով. Սանաայի փողոցներ էին դուրս եկել հազարավոր ցուցարարներ, որոնք դժգոհում էին գործազրկությունից, սոցիալ-տնտեսական պայմաններից ու համատարած կոռուպցիայից[15]։

Ցույցերում առաջ քաշված նախնական պահանջներին փոխարինեցին Եմենի նախագահ Ալի Աբդուլլահ Սալեհի հրաժարականի կոչերը, ով իշխանության ղեկին էր 1978-ից[16],[17]։ 2011-ի նոյեմբերի 23-ին նախագահ Սալեհը Սաուդյան Արաբիայի մայրաքաղաք Էր-Ռիյադում, թագավոր Աբդուլլահ իբն Աբդուլ-Ազիզ ալ-Սաուդի և գահաժառանգ արքայազն Նաիֆ բին Աբդ ալ-Ազիզ ալ-Սաուդի ներկայությամբ, ստորագրեց երկրի փոխնախագահ՝ Աբդ Ռաբբո Մանսուր ալ-Հադիին լիազորությունները փոխանցելու հրամանագիրը[18],[19]։ Սակայն լարվածությունը չանցավ. կառավարական աջակցությունը վայելող սուննիական խմբավորումների ու հուսիների միջև բախումները շարունակվեցին նաև հաջորդ տարիներին։

Աղբյուրը՝ https://www.ibtimes.co.uk

2015-ին հուսիները գրավեցին Եմենի մի շարք պետհաստատություններ, այդ թվում՝ նախագահական նստավայրը, ինչի արդյունքում հրաժարական տվեցին երկրի նախագահն ու վարչապետը[20], իսկ խորհրդարանը ցրվեց։ Խոսվում էր սահմանադրական փոփոխությունների հարցում քաղաքական հակադիր թիմերի միջև համաձայնության ձևավորման մասին, որով Եմենը դառնում էր դաշնային պետություն, և իշխանության մեջ ներկայացված էին լինելու նաև հուսիները[21]։

2015թ. մարտի 25-ին, տարածաշրջանի արաբական երկրների մասնակցությամբ և Սաուդյան Արաբիայի գլխավորությամբ ստեղծվեց կոալիցիա, որն անտեսելով միջազգային իրավունքը՝ Եմենում իրականացրեց «Կտրուկ փոթորիկ» անվամբ օդային գրոհը:

Աղբյուրը՝ https://www.aljazeera.com

2018-ի տարեսկզբին հուսիները կարողացան իրենց հսկողության տակ առնել ռազմավարական նշանակություն ունեցող Ադեն քաղաքի զգալի հատվածը, որտեղ Եմենի կառավարության գլխավոր գրասենյակն է[22]։ 2019-ի կեսերին Եմենի կառավարական ուժերին հաջողվեց հուսիներից հետ վերցնել Ադենի նախագահական նստավայրը[23]։

Ադեն նավահանգիստը

Ս աուդյան Արաբիան մեծապես կարևորում է Եմենի նավահանգիստների ու առափնյա շրջանների ռազմավարական, տարանցիկ-հանգուցային նշանակությունը, որոնք գտնվում են Բաբ ալ-Մանդեբի նեղուցի հարևանությամբ. այստեղով է անցնում միջազգային առևտրատնտեսական ու նավթային հաղորդակցությունը[24]։ Բաբ Ալ-Մանդեբի նեղուցով համաշխարհային բեռնափոխադրումների անվտանգությունը սկզբունքային նշանակություն ունի առաջին հերթին Սուեզի ջրանցքի անխափան գործունեության համար։

Հոդեյդա նավահանգիստը

Բ աբ Ալ-Մանդեբ նեղուցը կապում է Կարմիր ծովը Ադենի ծոցի և Հնդկական օվկիանոսի հետ։ Նեղուցով օրական տեղափոխվում է շուրջ 3.8-4.8 մլն բարել նավթամթերք (Հորմուզի նեղուցով՝ մոտավորապես 17 մլն բարել նավթ)[25],[26], օրական անցնում է ավելի քան 60 առևտրային նավ։ Բաբ Ալ-Մանդեբով է անցնում համաշխարհային առևտրի 12.5-20%[27]։

Բաբ Ալ-Մանդեբ նեղուցը

Կարող ենք ասել, որ Բաբ Ալ-Մանդեբի նեղուցն առանցքային նշանակություն ունի Սաուդյան Արաբիայի և Իրանի միջնորդավորված պատերազմում։ Տարբեր աղբյուրներով, Բաբ Ալ-Մանդեբով է ապահովվում հուսիների և Թեհրանի կապը։ Նշենք, որ Պարսից ծոցի արտահանումների զգալի մասն իրականացվում է Սուեզի ջրանցքով: Հետևաբար, Բաբ Ալ-Մանդեբ նեղուցի նկատմամբ Եմենի կառավարական ուժերի վերահսկողության սահմանումը կարող է դժվարացնել Իրանից զենքի մատակարարումը հուսիներին[28]։

ԱՄՆ-Իրան հարաբերությունների լարվածության պայմաններում, Թեհրանը քանիցս սպառնացել է փակել Հորմուզի, ինչպես նաև Բաբ Ալ-Մանդեբի նեղուցները[29]։

Էր-Ռիյադը 2018-ի հուլիսի վերջին որոշել էր դադարեցնել նավթի մատակարարումը նեղուցով՝ Բաբ Ալ-Մանդեբով ընթացող սաուդյան նավթային տանկերների վրա հուսիների հարձակումների պատճառով[30],[31]: Օգոստոսին Սաուդյան Արաբիան, սակայն, վերականգնեց Բաբ Ալ-Մանդաբով նավթային բեռնափոխադրումները։ Վաշինգտոնն ու Թել-Ավիվը բազմիցս իրենց մտահոգությունն են հայտնել Թեհրանի կողմից Հորմուզի և Բաբ Ալ-Մանդեբ նեղուցների արգելափակման առնչությամբ[32],[33]։ Նեղուցի արգելափակման հնարավորության մասին հայտարարություններով են հանդես եկել նաև հուսիները՝ սպառնալով թիրախավորել Սաուդյան Արաբիայի նավահանգիստները[34]։

Եմենի ղեկավարությունը մեղադրում է հուսիներին Թեհրանի աջակցությամբ երկրի ղեկավարության դեմ պայքարելու ու իշխանությունը զավթելու փորձերի համար։

Որոշ տվյալներով, հուսիները 2015-ի փետրվարին Իրանի ղեկավարության հետ ձեռք են բերել երկու երկրների միջև ուղիղ չվերթների իրականացման և քաղավիացիայի աշխատակիցների վերապատրաստման պայմանավորվածություն։ Արդյունքում, Եմեն ուղարկվեց հումանիտար նշանակության առաջին իրանական ինքնաթիռը[35],[36]։ 2018-ի փետրվարին Թեհրանում տեղի ունեցավ Իրանի ԱԳ նախարարի և հուսիական շարժման խոսնակ Մուհամմադ Աբդուլսալամի հանդիպումը, որտեղ քննարկվեցին Եմենում տիրող ռազմակաքաղաքական իրադրությունը և հումանիտար աջակցության հարցերը[37]։

Սաուդյան Արաբիան, իր հերթին, մեղադրում է հուսիներին՝ իրանական միջնորդավորված խմբավորում լինելու համար[38]։ Հենվելով հետախուզական տվյալների վրա՝ Վաշինգտոնը մտահոգություն է հայտնել, որ Իրանի հեղափոխության պահապանների կորպուսը զինում (ԻՀՊԿ) ու վերապատրաստում է հուսիներին[39],[40]։

ԱՄՆ-ում Սաուդյան Արաբիայի դեսպան Ադել Ալ-Ջուբեյրի խոսքերով, Իրանը զգալի դերակատարություն ունի հուսիների աջակցության հարցում։ «Հուսիներին խորհրդատվական աջակցություն են ցուցաբերում ինչպես իրանցի, այնպես Հեզբոլլահ խմբավորման զինվորականները։ Գաղտնիք չէ, որ Իրանը հուսիներին ցուցաբերում է ինչպես քաղաքական, այնպես էլ ռազմական ու տնտեսական աջակցություն։ Հուսիներն ունեն ժամանակակից սպառազինություն, այդ թվում՝ բալիստիկ հրթիռներ[41]»։

Իրանի աջակցությունը հուսիներին շոշափելի դարձավ հատկապես 2011-2012թթ.-ից[42]։ 2014-ից Եմենում իրանական տարրի ակտիվացմամբ հուսիների հակասաուդական հռետորաբանությունը դարձավ էլ ավելի ինքնավստահ, իսկ Սաուդյան Արաբիային հասցեագրված ռազմական սպառնալիքները՝ ավելի հաճախակի[43]։

2018-ի մայիսին հուսիները բալիստիկ հրթիռներ արձակեցին Սաուդյան Արաբիայի մայրաքաղաքի ուղղությամբ[44]։ Ուշագրավ է, որ դա տեղի ունեցավ Իրանի միջուկային պայմանագրից ԱՄՆ դուրս գալուց ընդամենը մեկ օր անց[45]։ Հուսիների հավաստիացմամբ, հրթիռներն արձակվել էին Էր-Ռիյադի տնտեսական նշանակության օբյեկտների ուղղությամբ։

2019-ի սեպտեմբերին հուսիները շուրջ մեկ տասնյակ ԱԹՍ-երի կիրառմամբ հարվածներ հասցրեցին Սաուդյան Արաբիայի պետական ARAMCO ընկերությանը պատկանող Աբքայքի բնակավայրի և Խուրայս խոշորագույն նավթային հանքավայրին կից գործող նավթավերամշակման գործարաններին[46],[47],[48]։

Աղբյուրը՝ https://www.voanews.com/middle-east

Աբքայքում գտնվող այս գործարանում է մշակվում Պարսից ծոցից արդյունահանվող արաբական նավթի մեծ մասը:

Աղբյուրը՝ https://www.bbc.com/news/world-middle-east

Արդյունքում, Սաուդյան Արաբիան նավթարդյունահանման օրական ծավալները նվազեցրեց 50%-ով[49]:

Աղբյուրը՝ https://www.bbc.com/news/world-middle-east

Թեև սաուդական գործարանների վրա հարձակումների պատասխանատվությունը ստանձնեցին հուսիները, Վաշինգտոնը չհապաղեց դրանցում տեսնել իրանական հետք[50]։

Tehran is behind nearly 100 attacks on Saudi Arabia while Rouhani and Zarif pretend to engage in diplomacy. Amid all the calls for de-escalation, Iran has now launched an unprecedented attack on the world’s energy supply. There is no evidence the attacks came from Yemen.
— Secretary Pompeo (@SecPompeo) September 14, 2019

Աղբյուրը՝ https://twitter.com/secpompeo/status

We call on all nations to publicly and unequivocally condemn Iran’s attacks. The United States will work with our partners and allies to ensure that energy markets remain well supplied and Iran is held accountable for its aggression
— Secretary Pompeo (@SecPompeo) September 14, 2019

Աղբյուրը՝ https://twitter.com/secpompeo/status

Չնայած ամերիկյան պատժամիջոցներին, Թեհրանը առայժմ կարողանում է պահպանել իր ցանցային ազդեցությունը Մեծ Մերձավոր Արևելք տարածաշրջանում։ Թել-Ավիվի հետ միջնորդավորված դիմակայությանը զուգահեռ, Թեհրանն այսօր ոչ միայն կարողանում է արդյունավետ պահպանել Թեհրան-Էր-Ռիյադ ուժային հավասարակշռությունը, այլև արձանագրել շոշափելի առավելություններ. հուսիներ-Սաուդյան Արաբիա հակամարտությունը, որը դեռ նոր է մտնում ակտիվ փուլ, ասվածի վառ վկայությունն է։

[1] http://english.alarabiya.net/en/perspective

[2] https://tass.ru/info/1709704

[3] https://www.ibtimes.co.uk/yemen-crisis

[4] https://globalvoices.org/2015/04/01

[5] https://tass.ru/info/1709704

[6] https://globalvoices.org/2015/04/01

[7] https://globalvoices.org/2015/04/01

[8] https://globalsecurityreview.com

[9] https://tass.ru/info/1709704

[10] https://carnegie-mec.org/2015/05/04

[11] https://www.brookings.edu/wp-content

[12] https://www.brookings.edu/wp-content