Պեկին-Անկարա տնտեսական առնչություններ

14 ր.   |  2020-02-25

Չ ինաստանում կարևորում են «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» չինական ռազմավարական նախաձեռնությունում Թուրքիայի տարանցիկ-հաղորդակցական հնարավորություններ. Թուրքիան իր աշխարհագրական դիրքով Ասիա-Եվրոպա հաղորդակցությունների հանգուցային միջանցքներից է։ Մեզ սահմանակից երկիրը ներառված է «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնության ճանապարհային քարտեզի երկու հիմնական ուղղություններից մեկում՝ «Ցամաքային ճանապարհ»-ում, որն այլ կերպ հայտնի է «Մետաքսե ճանապարհի տնտեսական գոտի»  (Silk Road Economic belt) անվանումով։ Ինչպես հայտնի է, մյուս ուղղությունն անցնում է ծովային ճանապարհով (Maritime Silk Road Initiative)։


Աղբյուրը՝ https://twitter.com/Ambrosetti_/status

Անկարան, իր հերթին, զարգացնում է «Միջանկյալ միջանցք» (Turkey’s Middle Corridor կամ Trans-Caspian East-West-Middle Corridor) մուլտիմոդալ (ցամաք-ծով) տրանսպորտային ուղին, որի կամրջում է Ասիան Եվրոպային։ Թուրքիայում «Միջանկյալ միջանցք»-ը դիտարկում են այդ թվում և «Մետաքսե ճանապարհի տնտեսական գոտի» նախաձեռնությունում: «Միջին միջանցքը» բաղկացած է 4256 կմ երկարությամբ երկաթգծերից և 508 կմ ծովային երթուղուց։


Միջանկյալ միջանցք
Աղբյուրը՝ https://logist.today/dnevnik_logista/2019

Բացի տարանցիկ-հաղորդակցական նշանակությունից, $2.2 տրլն ՀՆԱ-ով և աշխարհում 13-րդ խոշոր տնտեսությամբ Թուրքիան լայն շուկա է օտարերկրյա, այդ թվում՝ չինական ուղիղ ներդրումների համար։ Նկատենք, որ վերջին երկու տասնամյակում Թուրքիայում օտարերկրյա ուղիղ ներդրումները (FDI Inflows) կտրուկ աճել են. եթե 1973-2002թթ. դրանց ծավալը ընդամենը 15 մլրդ ԱՄՆ դոլար էր, ապա 2003-2018թթ. հասնում է շուրջ 209 մլրդ-ի։


Աղբյուրը՝ https://www.invest.gov.tr/en/whyturkey/pages   

Վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ 2002-2018թթ. Թուրքիայում օտարերկրյա ուղիղ ներդրումների ծավալը բարձր է եղել հատկապես ֆինանսական ու արդյունաբերական ոլորտում։


Աղբյուրը՝ https://www.invest.gov.tr/en/whyturkey/pages

2002-2018թթ. Թուրքիայում իրականացված ՕՈւՆ-ում առաջատար է Նիդեռլանդները, որի մասնաբաժինը կազմել է ողջ ներդրումների 15.7%-ը։ Այնուհետև բարձր են եղել ԱՄՆ-ի (7.7%) ու Մեծ Բրիտանիայի (6.6%) ցուցանիշները։

Ինչպես երևում է ստորև պատկերված գրաֆիկից, Չինաստանը ընդգրկված չէ 2002-2018թթ. ընկած ժամանակահատվածում Թուրքիայի տնտեսությունում խոշոր ներդրումներ իրականացրած երկրների առաջատար տասնյակում։


Աղբյուրը՝ https://www.invest.gov.tr/en/whyturkey/pages

Այսպես, 2005-2019թթ. Չինաստանի ուղիղ ներդրումներն ու գործարքները Թուրքիայում գնահատվում են շուրջ $15.9 մլրդ., որոնց ճնշող մասը՝ $9.7 մլրդ-ը, ուղղվել է էներգետիկ ոլորտին։ Կրկնենք, որ խոսքը վերաբերում է ոչ միայն ՕՈւՆ-ին, այլև Թուրքիայի պետական ու մասնավոր հատվածի հետ ստորագրված գործարքներին։ Այլապես, Թուրքիայում իրականացված ՕՈւՆ-ում Պեկինի մասնաբաժինը դիտարկելիս անճշտություններ են առաջանում։ Հետևապես, կարող ենք եզրակացնել, որ $15.9 մլրդ ծավալում գերակշռող է գործարքների ֆինանսական հատվածը։


Աղբյուրը՝ https://www.aei.org/china-global-investment

2005-2018թթ. կտրվածքով Թուրքիայում իրականացված Չինաստանի ՕՈւՆ-ի ու գործարքների ($14.99 մլրդ) 63.1%-ը ($9.4 մլրդ) ուղղվել է էներգետիկ ոլորտին (հիմնականում՝ ածուխ, գազ, վերականգնվող էներգետիկա), 15.4%-ը ($2.3 մլրդ)՝ տրանսպորտին (հիմնականում՝ երկաթգծեր)։ Անշարժ գույքի շուկան (շինարարություն) կազմել է ողջ ՕՈւՆ-ի ու գործարքների 7.6%-ը ($1.15 մլրդ)[1]։  


Աղբյուրը՝ https://setav.org/assets/uploads/2019

Թուրքիայի Կենտրոնական բանկի տվյալներով, վերջին տարիներին Թուրքիայում Չինաստանի ՕՈւՆ-ը նվազել են. 2015-ին $451 մլն ԱՄՆ դոլար էր,  2016-ին՝ 300 մլն, իսկ 2017-ին՝ 115 մլն։ Թուրքիայի տնտեսական քաղաքականության հետազոտությունների հիմնադրամի տվյալներով, 2017-ին Թուրքիայում իրականացված ՕՈւՆ-ում Չինաստանի մասնաբաժինը 2.2% էր[2]։  

Առհասարակ պետք է նկատել, որ Պեկինի համար Մերձավոր Արևելքի և Հյուսիսային Աֆրիկայի ներդրումային դաշտում գրավիչ է հատկապես էներգետիկ ոլորտը, և 2005-2019թթ. գործարքներն ուղղվել են հենց այդ ճյուղին։ Ընդ որում, առավել բարձր են Իրաքի ($21.47մլրդ), ԱՄԷ-ի ($17.24) և Սաուդյան Արաբիայի ($14.19) ցուցանիշները։


Աղբյուրը՝ https://www.aei.org/china-global-investment 

Ա նդրադառնանք երկկողմ վիճակագրությանը. Անկարա-Պեկին առևտրաշրջանառությունը կտրուկ ակտիվացավ հատկապես 2000-ականներից։ Ընդ որում, աճը գլխավորապես պայմանավորված է Թուրքիա չինական ապրանքների ներկրմամբ։  


Աղբյուրը՝ https://setav.org/assets/uploads/2019

2013-2018թթ. երկկողմ առևտրաշրջանառության ամենաբարձր ցուցանիշը գրանցվել է 2013-ին՝ $28.29 մլրդ։ Վերջին տարիներին, սակայն, այն նվազել է՝ պայմանավորված Թուրքիա Չինաստանի ներկրման ծավալի կրճատմամբ. եթե 2013-ին Չինաստանը Թուրքիա է ներմուծել շուրջ $24.68 մլրդ-ի ապրանք, ապա 2018-ին՝ $20.71 մլրդ։


Աղբյուրը՝ http://www.mfa.gov.tr/turkey_s-commercial

2019-ին Թուրքիայից ամենաշատ ապրանքներ արտահանվել է Գերմանիա ($15.4մլրդ), որին հաջորդում են Մեծ Բրիտանիան ու Իտալիան։ Արտահանման մեջ Չինաստանն ընդգրկված չէ Անկարայի 10 հիմնական առևտրատնտեսական գործընկերների ցուցակում։ Նույն տարում Թուրքիայից Չինաստան է արտահանվել $2.5 մլրդ ապրանք։


Աղբյուրը՝ http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod

Տրամաբանորեն այլ է Թուրքիա չինական ապրանքների ներկրման վիճակագրությունը. 2019-ին Թուրքիայի ներմուծման մեջ Չինաստանը ($18.4) երկրորդ խոշոր ներկրող պետությունն էր՝ Ռուսաստանից ($22.4) հետո։ Բարձր էր նաև Գերմանիայի ($17.9 մլրդ) ցուցանիշը։


Աղբյուրը՝ http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod


Աղբյուրը՝  http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod

Վերջին 2 տասնամյակում Թուրքիա ներկրված չինական հիմնական ապրանքախմբերը պահպանել են իրենց դիրքերը։ Այսպես, 2000-ին Չինաստանից Թուրքիա ներմուծումը կազմել է $1.34 մլրդ։ Ներմուծման մեջ ամենախոշորը էլեկտրական սարքավորումներ, ձայնագրման սարքեր ($315.5 մլն կամ 23.5%) և կաթսաներ, ապարատներ, միջուկային ռեակտորներ ($209.7 մլն կամ 15.5%) ապրանքախմբերն էին։ 2017-ին Չինաստանը Թուրքիա է արտահանել $23.37 մլրդ ապրանքներ։ Ամենամեծ բաժինը կազմել են էլ. սարքավորումները, ձայնագրման սարքերը ($6.8 մլրդ կամ 29.4%) և կաթսաները, ապարատները, միջուկային ռեակտորները ($5 մլրդ կամ 21.6%)[3]։ 2017-ին Թուրքիայից Չինաստան արտահանված ապրանքախմբերում ամենամեծ ծավալը կազմել են աղ, ծծումբ, ցեմենտ (36.5%) և մետաղական հանքաքար (20.1%) ապրանքախմբերը:

2017-ին Չինաստանից ներկրումը Թուրքիա՝ ըստ ապրանքախմբերի, %


Աղբյուրը՝ https://setav.org/assets/uploads/2019

Ն երկայացնում ենք 2005-2019թթ. Թուրքիայում Չինաստանի ՕՈւՆ-ի ու գործարքների ընդհանուր պատկերը։  

Թուրքիայում Չինաստանի ներդրումներն ու գործարքները, 2005-2019թթ.

Տարի

Ներդրող

$մլն

Ոլորտ

Գործընկերը Թուրքիայում

2005

China Railway Construction, Genertec

1270

Տրանսպորտ

Cengiz and IC Ictas

2007

Sinomach

610

Էներգետիկա

Eren Grup

2008

China National Building Material

110

Անշարժ գույք

-

2008

Datong

760

Էներգետիկա

Hema Enerji

2009

China National Chemical Engineering

440

Մետալուրգիա

European Nickel

2010

Sinomach

360

Էներգետիկա

-

2010

Sinoma

780

Անշարժ գույք

Eren Grup

2011

China National Chemical Engineering

640

Էներգետիկա

-

2012

China Power Investment and AVIC

850

Էներգետիկա

Hattat Holding

2012

Chery Auto

120

Տրանսպորտ

-

2012

China Electric Equipment

600

Էներգետիկա

-

2012

Harbin Electric

130

Էներգետիկա

Hattat Holding

2013

China National Chemical Engineering

1100

Դեղորայք

Ciner Holding

2013

Genertec

460

Էներգետիկա

Aksa Enerji

2013

Harbin Electric

2400

Էներգետիկա

Hattat Holding

2013

Sinomach

220

Էներգետիկա

-

2014

ICBC

320

Ֆինանսներ

Tekstil Bankası

2015

Sinomach

380

Էներգետիկա

OEDAS and OEPAS

2015

Sinoma

160

Անշարժ գույք

Limak Holding

2015

Sinoma

100

Անշարժ գույք

Votorantim Cimento

2015

China Merchants, CIC, China Ocean Shipping (COSCO)

920

Տրանսպորտ

Fina LimanıKumport

2016

Dongfang Electric

660

Էներգետիկա

Hattat Holding

2016

Bank of China

110

Ֆինանսներ

-

2016

ZTE

100

Տեխնոլոգիաներ

Netaş

2018

Power Construction Corp

1090

Էներգետիկա

-

2018

China Energy Engineering

300

Էներգետիկա

Toya

2019

State Power Investment, AVIC

1320

Էներգետիկա

-

2019

China Merchants-led consortium

690

Տրանսպորտ

-

2019

China Electronics Technology

110

Էներգետիկա

Kaylon

Աղբյուրը՝ https://setav.org/assets/uploads/2019

2015-ին Չինաստանի երկու խոշորագույն China Merchants Holdings International (CMHI) և China Ocean Shipping Company (COSCO) նավահանգստային օպերատորները, CIC Capital corp.-ի հետ համատեղ, ստորագրեցին $920 մլն-ի գործարք, որով չինական կողմը ձեռք բերեց Թուրքիայի Ամբարլը նավահանգստի Kumport կոնտեյներային տերմինալի (Kumport Container Terminal) վերահսկիչ փաթեթը՝ բաժնետոմսերի 65%-ը[4]։ Թուրքիայի 3-րդ խոշոր Kumport կոնտեյներային տերմինալի ենթակառուցվածքների զարգացումը դիտարկվում է The 21st Century Maritime Silk Road նախագծում, որի ուշադրության կենտրոնում են Խաղաղ օվկիանոսից մինչև Բալթիկ ծով ընկած նավահանգիստների ու ծովային ուղիների ենթակառուցվածքների զարգացման հարցերը։

Անդրկասպյան մուլտիմոդալ ճանապարհային քարտեզի ձևավորման հարցում Անկարան սերտորեն համագործակցում է Ադրբեջանի, Վրաստանի ու Ղազախստանի հետ։ 2013-ի նոյեմբերին Աստանայում ստորագրվեց Անդրկասպյան միջազգային տրանսպորտային միջանցքի զարգացման կոորդինացիոն հանձնաժողով ստեղծելու մասին Բաքու-Թբիլիսի-Աստանա եռակողմ համաձայնագիրը։ 2016-ի դեկտեմբերին Կոորդինացիոն հանձնաժողովի որոշմամբ ստեղծվեց «Անդրկասպյան միջազգային տրանսպորտային միջանցք» միջազգային ասոցիացիան, որը սկսեց գործել 2017-ի տարեսկզբից[5]։

Չինական «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» և թուրքական «Միջանկյալ միջանցք» նախագծերի համագործակցության կարևոր ձեռքբերումներից է Սիան-Անկարա-Պրահա 11483 կմ երկարությամբ բեռնափոխադրումային երկաթգծի կառուցման նախագիծը։

Երկաթգծի ամենաերկար հատվածներն անցնում են Չինաստանով (3200կմ), Ղազախստանով (3157կմ) ու Թուրքիայով (2285կմ)։ Սիան-Պրահա երկաթուղին թույլ կտա կրճատել Չինաստանի ու Թուրքիայի միջև բեռնափոխադրումների երթուղին 1 ամսից մինչև 12 օր. Սիանից Պրահա բեռնափոխադրումը տևում է 18 օր։ Ի դեպ, 2019-ի դրությամբ, Չինաստանի և Եվրոպայի միջև առևտրաշրջանառությունը $21 տրլն է, որից երկաթուղային բեռնափոխադրումներն այդ ծավալի ընդամենը 3%-ն են[6]։ 2019-ի նոյեմբերի սկզբին Սիանից Անկարա ժամանեց առաջին բեռնատար գնացքը[7]։  

2005-ին China Railway Construction Corporation և China National Machinery Import and Export Corporation-երը շահեցին Անկարա-Ստամբուլ 533 կմ երկարությամբ արագընթաց երկաթգծի կառուցման $720 մլն արժեքով մրցույթը, որը վարկավորել է China Exim bank-ը[8]։ Նախագծով չինական կողմը համագործակցում էր թուրքական Cengiz Construction և Ibrahim Cecen Ictas Construction շինընկերությունների հետ։ Անկարա-Ստամբուլ արագընթաց երկաթգծի կառուցման նախագիծը մասնակի ֆինանսավորում են նաև Եվրոպական ներդրումային բանկը (1.25 մլրդ եվրո), ԵՄ-ն (120 մլն եվրո)։

Երկաթգծի կառուցման նախագծի ընդհանուր արժեքը $4.1 մլրդ է, որի կառուցումը մեկնարկել է 1994-ին և շահագործման հանձնվել 2014-ի հուլիսին[9]։ Նախագծում պայմանագրային պարտավորություններ ունեին նաև ALSIM-ALARKO (Թուրքիա), Obrason Huarte Lain (Իսպանիա) ընկերությունները։


Աղբյուրը՝ https://reconnectingasia.csis.org/database


Աղբյուրը՝ http://www.globalconstructionreview.com

Էրդողանը՝ Անկարա-Ստամբուլ արագընթաց երկաթուղու առաջին գնացքում

2018-ի կեսերին հայտնի դարձավ, որ Չինաստանի Զարգացման և ներդրումների պետական ընկերությունը նախատեսում է Թուրքիայի Այդին ու Մանիսա նահանգներում կառուցել 170 մեգավատ հզորությամբ հողմակայան։ Նախագծի արժեքը գնահատվում է շուրջ 226 մլն ԱՄՆ դոլար[10]։ Որոշ տվյալներով, նախագծի նախնական փուլում արտոնագրման և վարչարարական աշխատանքներն արդեն ավարտվել են։

2019-ի սեպտեմբերին մեկնարկեցին Hunutlu ածխով այրվող ՋԷԿ-ի (Hunutlu Thermal Power Plant-TPP, Ադանա) կառուցման նախագծի շինաշխատանքները։ Նախագիծը հաստատվել էր դեռ 2015-ին[11]։ «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ»-ի համատեքստում իրականացվող նախագիծը Թուրքիայում առայսօր Չինաստանի ամենախոշոր ուղիղ ներդրումն է՝ $1.7 մլրդ։ Ֆինանսավորումը հատկացրել են Shanghai Electric Power, Avic International Project Engineering Company ընկերությունները. նախագծի ֆինանսավորմանը մասնակցում են նաև թուրքական 2 ներդրող ընկերություն, որոնց վերաբերյալ տվյալները չեն հրապարակվում։ Նախագծում բաժնետոմսերի 50.1%-ը պատկանում է Shanghai Electric Power-ին, 2.99%-ը՝ Avic International Project Engineering Company-ին, մնացյալ 47%-ը՝ թուրքական ներդրողներին։

Նախատեսվում է ՋԷԿ-ը շահագործման հանձնել 2022-ին։ Այն արտադրելու է 1.32 Գվտ.ժ էլեկտրաէներգիա։

2018-ի կեսերին Չինաստանի էլեկտրոնային առևտրի (e-commerce) առաջատար Alibaba ընկերությունը շուրջ $750 մլն-ով գնեց Թուրքիայի նորաձևության շուկայում առաջատար Trendyol էլեկտրոնային առևտրային հարթակի բաժնետոմսերի զգալի մասը[12]։ Երկկողմ համագործակցության շրջանակում չինական հոլդինգն աջակցելու է գործընկերոջը էլեկտրոնային առևտրի ընդլայնման, բրենդինգի և առևտրային նորարարական տեխնոլոգիաների ներդրման հարցերում։ Կողմերն այս գործակցությունը կարևոր քայլ են համարում Թուրքիայում թվային տնտեսության զարգացման համար։

Trendyol start-up-ը, որը հիմնադրվել է 2010-ին, իր առևտրային ծառայություններն է մատուցում ավելի քան 16 մլն հաճախորդների։ Trendyol-ը տարածաշրջանի էլեկտրոնային առևտրի ոլորտում ամենաարագ զարգացող ընկերությունն է, որի ամսական այցելությունների թիվը 90 մլն է։  

2019-ին Պեկինը Անկարայի 3-րդ հիմնական առևտրատնտեսական գործընկերն է, թեև չի ներառվում վերջին տասնամյակում Թուրքիայի տնտեսությունում ամենախոշոր ներդրող պետությունների ցանկում, որտեղ առաջատար են եվրոպական երկրներն ու Միացյալ Նահանգները։ Դրանով հանդերձ, Թուրքիայի ուղղությամբ Պեկինի մրցակցային կարողությունները հեռանկարային են հատկապես տրանսպորտային-հաղորդակցական ոլորտում։

Չինաստանի ու Թուրքիայի միջև տնտեսական համագործակցությունում պակաս կարևոր չէ աշխարհաքաղաքական գործոնը. թե՛ Պեկինում, թե՛ Անկարայում երկկողմ առևտրատնտեսական համագործակցության կարևորությունն ընդգծվում է Վաշինգտոնի հետ ունեցած տնտեսական-քաղաքական հակասությունների ֆոնի ներքո։   


[1] https://setav.org/assets/uploads/2019/07/R144.pdf

[2] https://mk-turkey.ru/blog/vesti-ekonomika/2018

[3] https://setav.org/assets/uploads/2019/07/R144.pdf

[4] http://www.cmport.com.hk/enTouch/news/Detail

[5] https://middlecorridor.com/en/about-the-association

[6] https://nation.com.pk/05-Nov-2019/-silk-railroad

[7] https://www.beltandroad.news/2019/11/07/china

[8] https://www.mei.edu/publications/chinas-belt-and

[9] https://ria.ru/20140725/1017532558.html

[10] https://setav.org/assets/uploads/2019/07/R144.pdf

[11]https://www.powergenadvancement.com/news/work

[12]https://www.chinamoneynetwork.com/2018/08/